Για τα Ελληνικά Πανεπιστήμια (Μιχάλης Ευαγγελίδης)

Αριστερό λέγειν και πράττειν

Aν θέλει να δει κάποιος τις παθογένειες του συστήματος εκπαίδευσης στη χώρα δεν έχει παρά να κοιτάξει το «Ανοιχτό Πανεπιστήμιο». Να δει ένα ζήτημα το οποίο αποτελεί αντικείμενο σφοδρής διαμάχης στην ερχόμενη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση: Τα πανεπιστημιακά συγγράμματα.

Το Ανοιχτό Πανεπιστήμιο είναι ένας πρόσφατος θεσμός που δεν έχει την ιστορία άλλων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, αλλά θα περίμενε κανείς να μην έχει και τις αγκυλώσεις τους. Εκπαιδεύει εξ αποστάσεως τους φοιτητές του και στα μαθήματα γίνεται μεγάλη χρήση της νέας ηλεκτρονικής τεχνολογίας, δηλαδή του Ιnternet. Ετσι έπρεπε να γίνει διότι η διασπορά των φοιτητών του είναι σε ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο. Η χρήση του Διαδικτύου είναι εκτεταμένη αλλά δεν προχωρά μόνο σ’ ένα χώρο. Μπαίνοντας στον δικτυακό τόπο του πανεπιστημίου διαπιστώνει κάποιος ότι υπάρχουν μόνο τα εξώφυλλα των βιβλίων που διδάσκονται. Τα βιβλία παραμένουν σε χαρτί, αποστέλλονται στους φοιτητές με το παραδοσιακό ταχυδρομείο, αυτοί τα χρησιμοποιούν και μετά τα πετούν (πιθανότατα χωρίς καν να τα ανακυκλώνουν). Ετσι, ενώ θα μπορούσαμε να έχουμε μια πανελλαδική βιβλιοθήκη, προσιτή σε κάθε φοιτητή και πολίτη, έχουμε άσκοπη σπατάλη πόρων, διότι με τις σπατάλες κάτι εξοικονομούν όλοι. Και οι καθηγητές και οι εκδοτικοί οίκοι και όσοι αποφασίζουν. Στην άλλη άκρη του Ατλαντικού, στην «καπιταλμανή» Αμερική, μια μερίδα πανεπιστημιακών ψηφιοποιεί στο www.gutenberg.org όλα τα βιβλία που δεν έχουν πνευματικά δικαιώματα, και οι ίδιοι οι καθηγητές δίνουν τα βιβλία τους για δημόσια χρήση. Δεν βγάζουν δεκάρικους περί αποκλεισμών από την Κοινωνία της Γνώσης. Κάνουν κάτι γι’ αυτό. Δεν παλεύουν για κρατικά πανεπιστήμια, χρησιμοποιούν τα υπάρχοντα για να διανείμουν δωρεάν τη γνώση. Ηδη το μη κρατικό ΜΙΤ παρέχει μέσω Διαδικτύου όλα -ναι, όλα!- τα μαθήματά του δωρεάν σε οποιονδήποτε θέλει, σε κάθε μέρος της οικουμένης. Με τα δικά τους λεφτά και τους δικούς τους κόπους. Δεν περιμένουν «ενίσχυση από το κράτος» για να αντισταθούν στην κοινωνία των δύο τρίτων. Την αποδομούν. Είναι μια Αριστερή ηθική στον αντίποδα της ελληνικής Αριστερής ανηθικότητας που μας συνήθισαν οι εγχώριοι επαναστάτες. Οι δημόσιες βιβλιοθήκες που προτείνει το Εθνικό Συμβούλιο Παιδείας, για να αντικαταστήσουν το ένα σύγγραμμα, έπρεπε ήδη να υπάρχουν. Πρέπει όμως πλέον να πάμε και ένα βήμα παραπέρα. Μαζί με τη λειτουργία των κλασικών βιβλιοθηκών πρέπει να δημιουργηθεί μια πανελλαδική ηλεκτρονική βιβλιοθήκη πανεπιστημιακών συγγραμμάτων. Να υποχρεώνονται όσοι διδάσκοντες κερδίζουν την ανέλιξή τους με κάποιο σύγγραμμα, να το δώσουν σε δημόσια χρήση. Ετσι θα επιτευχθούν πολλοί στόχοι: 1) Οι φοιτητές θα κάνουν καλύτερα τη δουλειά τους, όπου κι αν βρίσκονται. 2) Το κόστος δημιουργίας και συντήρησης των πανεπιστημιακών βιβλιοθηκών θα μειωθεί. 3) Θα υπερβούμε το πρόβλημα που δημιουργεί η διασπορά των τμημάτων πολλών πανεπιστημίων. 4) Θα είναι ευρύτερος ο έλεγχος της ποιότητας αυτών των συγγραμμάτων (περισσότεροι εκτός των φοιτητών θα τα βλέπουν, περισσότεροι θα τα κρίνουν) 5. Θα σωθούν χιλιάδες δενδράκια, στις περισσότερες των περιπτώσεων αδίκως φονευθέντα. Ευχής έργον θα ήταν να ξεκινούσε αυτό εθελουσίως. Να δούμε όλους αυτούς που ρητορεύουν αριστερά να πράττουν αριστερά. Να έδιναν το καλό παράδειγμα τα μέλη της ΠΟΣΔΕΠ που τόσο κόπτονται γα τη δημόσια και χωρίς αποκλεισμούς Παιδεία. Αν φυσικά έχουν συγγράμματα… Με αριστερά λόγια χτίζονται φαντασιακά ανώγια και κατώγια. Η δημόσια και χωρίς αποκλεισμούς Παιδεία δεν θέλει πόλεμο κατά των ιδιωτικών ΑΕΙ. Θέλει λιγότερα συνθήματα και πιο πολύ δουλειά στα κρατικά. Κάτι που οι διαμαρτυρόμενοι δεν θέλουν να κάνουν ή δεν προλαβαίνουν. Πώς να προκάνουν, εξάλλου, με τόσες κομματικές και συνδικαλιστικές υποχρεώσεις που έχουν;

Οι βολεμένοι των ΑΕΙ
Κουϊζ: Ξέρει κανείς ποιος είναι ο πρύτανης του Χάρβαρντ; Του ΜΙΤ; Του London School of Economics; Ελάχιστοι θα απαντήσουν θετικά κι αυτοί φαντάζομαι θα είναι ακαδημαϊκοί. Αντιθέτως όλοι οι υπόλοιποι γνωρίζουμε αρκετούς καθηγητές των εν λόγω πανεπιστημίων για το έργο τους, τα βιβλία τους, τον λόγο τους. Γνωρίζουμε, όμως, τους περισσότερους πρυτάνεις των ελληνικών πανεπιστημίων -πρώην και νυν-αφού τους βλέπουμε κάθε λίγο και λιγάκι να ξιφουλκούν κατά των μη-κρατικών πανεπιστημίων και τώρα τελευταία να προσέρχονται στον ανακριτή για σκάνδαλα. Ταυτόχρονα γνωρίζουμε ελάχιστους έλληνες καθηγητές για το έργο τους καθ’ αυτό. Τους περισσότερους τους γνωρίζουμε είτε ως ακτιβιστές της Αριστεράς, είτε ως υπερασπιστές του «δικαιώματος στην τρομοκρατία».Αυτό το φαινόμενο μπορεί να μην έχει σχέση αιτίου-αιτιατού με τους παγκόσμιους καταλόγους αξιολόγησης των πανεπιστημίων που βλέπουν το φως της δημοσιότητας αλλά μπορούμε να βρούμε μια αναλογική σχέση: όσο περισσότερο γνωστοί γίνονται οι πρυτάνεις για αλλότρια της γνώσης θέματα, τόσο χαμηλότερα στην παγκόσμια αξιολόγηση είναι τα πανεπιστήμια.Βεβαίως οι πανεπιστημιακοί έχουν κάθε δικαίωμα -ίσως και υποχρέωση- να εκφράζουν άποψη για τα μεγάλα ζητήματα της κοινωνίας. Πρέπει να λειτουργούν ως πνευματικοί ταγοί. Αφού, βεβαίως, τελειώσουν το μάθημα και την έρευνα. Φοβούμαι όμως ότι οι δικοί μας πνευματικοί ταγοί δεν κάνουν αυτή την αξιολόγηση. Θεωρούν πρωτεύον να συμπαρίστανται στον κ. Κουφοντίνα και δευτερεύον να γράψουν κανένα βιβλίο.Επίσης οι πρυτάνεις έχουν κάθε λόγο στα θέματα της Παιδείας. Υποχρέωσή τους δε είναι να τον εκφέρουν. Έστω συντεχνιακά, όπως κάνουν μέχρι τώρα. Έστω αρνητικά όπως συνηθίζουν.Κι έχουν δίκια πολλά. Η Ανώτατη Παιδεία υποχρηματοδοτείται από το κράτος. Το θεσμικό πλαίσιο της ημιαυτονομίας μεταθέτει κοινωνικά προβλήματα στα ΑΕΙ, χωρίς αντίστοιχους πόρους. Η εξέλιξη των διδασκόντων γίνεται μετά από χυδαίο κομματικό παζάρι, στο οποίο μετέχουν (με καθοριστικό μάλιστα λόγο) οι διδασκόμενοι. Τα κτήρια των ΑΕΙ έχουν μετατραπεί σε «πεδίο βολής φθηνό» κάθε πικραμένου που θέλει να βάψει, να ζωγραφίσει, να βανδαλίσει, δηλαδή να εκφραστεί -καθώς λένε- ελεύθερα επί της δημόσιας περιουσίας. Όχι πως γι’ αυτά τα φαινόμενα είναι άμοιροι ευθυνών οι διδάσκοντες και οι πρυτάνεις, αλλά ο δαίδαλος του  συστήματος Παιδείας που έχουμε, αφήνει πολλές τρύπες για να μην προσπαθήσει κάποιος περισσότερο.Η ανησυχία των πρυτάνεων όμως δεν πηγάζει από τον διαρκή εκφυλισμό των ελληνικών πανεπιστημίων. Αντιθέτως προβληματίζονται για το γεγονός ότι τα δύο μεγάλα κόμματα συμφωνούν πλέον για την ίδρυση μη κρατικών ΑΕΙ. Εδώ όμως υπάρχει ένα παράδοξο. Σε φυσιολογικές συνθήκες οποιοσδήποτε εξειδικευμένος κλάδος εργαζομένων θα ήθελε να αυξηθούν οι δυνάμει εργοδότες του. Κι αυτό γιατί όσο μεγαλύτερη είναι η ζήτηση για ένα επάγγελμα (ας πούμε χονδρικά, για καθηγητές ΑΕΙ) τόσο υψηλότερες αμοιβές και καλύτερες συνθήκες εργασίας ή έρευνας οι υπάρχοντες μπορούν να αποκτήσουν. Αυτά ισχύουν προφανώς σε κάθε χώρα που ισχύει ο νόμος της προσφοράς και της ζήτησης και η κοινή λογική. Στην Ελλάδα οι πρώτοι που αντιτίθενται σε τέτοιες προοπτικές στο άνοιγμα κι άλλων μη κρατικών πανεπιστημίων είναι εκείνοι που θεωρητικώς τουλάχιστον θα ωφεληθούν περισσότερο. Λέμε θεωρητικώς διότι οι ίδιοι μπορεί να ξέρουν κάτι περισσότερο από μας, π.χ. ότι κανείς δεν θα αναζητήσει τις υπηρεσίες τους κι απλώς είναι καλά βολεμένοι στο μονοπωλιακό και χωρίς αξιολόγηση έργο τους. Φαίνεται ξεκάθαρα εξάλλου και από τις δηλώσεις τους. Για παράδειγμα ο πρύτανης του Μετσόβειου Πολυτεχνείου κ. Α. Ανδρεόπουλος δήλωσε χθες: «Επιμένουμε στην υπεράσπιση της δωρεάν Παιδείας, όχι ως φετίχ, αλλά ως υποχρέωση της Πολιτείας απέναντι στα πανεπιστήμια της και απέναντι στους πολίτες». Είναι ξεκάθαρο τι ιεραρχούν πρώτο και τι δεύτερο οι πρυτάνεις μας, αλλά όταν λέει ο εν λόγω πρύτανης «δεν φοβόμαστε να συγκριθούμε με τα πανεπιστήμια του εξωτερικού καθώς στη διεθνή κατάταξη πολλά ελληνικά πανεπιστήμια είναι ήδη ψηλά» (Εφ. «Το Βήμα» 10.11.2004), ποια διεθνή κατάταξη έχει κατά νου; Διότι σε όλες όσες έχουν δει το φως της δημοσιότητας τα ελληνικά ΑΕΙ όχι μόνο δεν είναι ψηλά, αλλά δεν είναι καν μέσα…

Μαύρη τρύπα δικαίου
Στην Ελλάδα υποτίθεται ότι υπάρχει κράτος δικαίου. Οτι ο νόμος εφαρμόζεται απ’ άκρου εις άκρον της επικράτειας και ουδείς μπορεί ατιμώρητα να παραβαίνει τον νόμο.Ολα αυτά, βέβαια, είναι θεωρητικά. Πέρα από τα όποια προβλήματα έχει η απονομή της δικαιοσύνης, υπάρχει και μια περιοχή όπου η εφαρμογή του νόμου θεωρείται «αντιδημοκρατική εκτροπή». Εντός των ελληνικών πανεπιστημίων δεν ισχύουν οι νόμοι της Ελληνικής Πολιτείας. Υπάρχει ασυλία σε κάθε τύπου παρανομία. Δεν είναι λίγες οι φορές που κάποιοι «γνωστοί-άγνωστοι» κατέστρεψαν πανεπιστημιακή περιουσία. Πριν από μερικά χρόνια κάηκε το Πολυτεχνείο και ουδείς τιμωρήθηκε γι’ αυτό, προφανώς γιατί θεωρήθηκε μια «συμβολική κίνηση διαμαρτυρίας του καταπιεσμένου φοιτητικού κινήματος». Ξέρουμε πλέον ότι εντός των ελληνικών πανεπιστημίων οποιοσδήποτε μπορεί να καταστρέφει, να βιαιοπραγεί, να εφορμά με μολότοφ και να έχει το κεφάλι του ήσυχο. Δεν θα ενοχληθεί ποτέ από καμιά αρχή. Οχι κάποιου δικτατορικού καθεστώτος που ποινικοποιεί την έκφραση, αλλά του δημοκρατικού κράτους που πρέπει να τιμωρεί τις παρανομίες. Υπάρχουν όμως δύο πρόσφατα γεγονότα, τα οποία δεν πήραν τη δημοσιότητα που τους έπρεπε, αλλά αποδεικνύουν του λόγου το αληθές. Προ μερικών εβδομάδων μια ομάδα φοιτητών εισέβαλε στο γραφείο του αντιπρύτανη του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου. Τον έσυραν βιαίως εκτός του χώρου εργασίας του κι έχτισαν με τούβλα την είσοδο. Ολα αυτά μπροστά στις τηλεοπτικές κάμερες. Ο εισαγγελέας Ξάνθης είδε την παρανομία και άσκησε αυτεπάγγελτη δίωξη. Αυτό ήταν το καθήκον του κι αυτό κάνουν οι εισαγγελείς σε όλο τον κόσμο. Μόνο στην Ελλάδα υπάρχει η «δημοκρατική» άποψη ότι οι εισαγγελείς είναι αναρμόδιοι! Η Σύγκλητος του Μετσόβιου Πολυτεχνείου, λοιπόν, απάντησε πως «σε τέτοιου είδους ακαδημαϊκές διενέξεις, ακόμη και σε σχετικά ακραίες μορφές, δεν μπορεί να έχει λόγο η Εισαγγελεία»! (Ελευθεροτυπία 30.12.2006) Επειδή αυτό το επιχείρημα δεν διατυπώθηκε σε κάποιον καφενέ, αλλά αποδίδεται στη Σύγκλητο του μεγαλύτερου πνευματικού ιδρύματος της χώρας, οφείλουμε να ρωτήσουμε μερικά πράγματα: 1) Πόσο ακαδημαϊκή ήταν η διένεξη που δεν έπρεπε να επέμβει ο εισαγγελέας; Επρόκειτο, δηλαδή, περί κάποιας αντιπαράθεσης επιχειρημάτων σχετικά με την παγκοσμιοποίηση, η οποία απλώς κατέληξε σε φωνές; 2) Ποια είναι τα όρια των «σχετικά ακραίων μορφών διενέξεων» που να δικαιολογούν παρέμ-βαση της Δικαιοσύνης; Είδαμε όλοι κάποιους φοιτητές να σέρνουν ένα πανεπιστημιακό δάσκαλο εκτός του γραφείου του και να εντοιχίζουν την πόρτα. Τι έπρεπε δηλαδή να κάνουν για να θεωρηθεί «απόλυτα ακραία η διένεξη»; Να τον χαστουκίσουν; Να τον γιαουρτώσουν; Να του κρεμάσουν κουδούνια; Δεν καταλαβαίνουν αυτοί που εκδίδουν τέτοια «επαναστατικά μανιφέστα» ότι αύριο έρχεται η σειρά τους; Υπάρχει κι ένα δεύτερο εκπληκτικό παράδειγμα ανομίας σε ελληνικό ΑΕΙ. Το διηγήθηκε η καθηγήτρια Αρχαίας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών κ. Πολύμνια Αθανασιάδη: Στον τέταρτο όροφο του κτιρίου της Φιλοσοφικής Σχολής, όπου φιλοξενούνται οι διδάσκοντες στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, το πρωί της 22ας Νοεμβρίου «βρήκαμε τις πόρτες περισσότερων από 40 γραφείων σπασμένες με λοστό. Τα εμφανέστερα, σε πρώτη εντύπωση, θύματα απαγωγής ήταν οι υπολογιστές και οι άλλες ηλεκτρονικές συσκευές τελευταίας τεχνολογίας…» («Βήμα» 17.12.2006). Οι εμπειρογνώμονες της Σήμανσης δεν εμφανίστηκαν ποτέ για να πάρουν δακτυλικά αποτελέσματα. Οι φοιτητές δεν επέτρεψαν να σπιλωθεί το πανεπιστημιακό άσυλο, ακόμη και σε μια υπόθεση κοινού ποινικού δικαίου! Υπάρχει μια μαύρη τρύπα στην ελληνική έννομη τάξη. Καλύπτεται πίσω από το ιδεολόγημα του πανεπιστημιακού ασύλου. Κάποιοι πιστεύουν ότι στους χώρους των ΑΕΙ δεν πρέπει να ισχύουν οι νόμοι. Βολεύονται προφανώς με τον νόμο της ζούγκλας.

Α.Π.Θ.- Φιλοσοφική Σχολή

(Αρθρογραφία: Π. Μανδραβέλη – Για την αντιγραφή: Μ. Ευαγγελίδης)