ΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΩΣ ΜΟΡΦΗ ΤΗΣ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ(Δ.Β.Ε.) (Χρήστος Αρβανιτόπουλος)

ΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΠΙΛΟΓΗΣ (Π.Σ.Ε.) ΩΣ ΜΟΡΦΗ ΤΗΣ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ(Δ.Β.Ε.)

Αρβανιτόπουλος Χρήστος

Μεταπτυχιακός φοιτητής του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Δ.Π.Θ

Α. Εισαγωγή

Τα Π.Σ.Ε. μαζί με το Ανοικτό Πανεπιστήμιο αποτελούν σήμερα την έκφραση της Δ.Β.Ε. στην Ελλάδα. Βέβαια ο θεσμός των Π.Σ.Ε. βαίνει προς το τέλος του μια που η πολιτεία αποφάσισε να τον αντικαταστήσει με τα Ινστιτούτα Δια Βίου Εκπαίδευσης(Ι.Δ.Ε.). Σκοπός της εργασίας αυτής είναι να κάνει μία συνοπτική αναφορά στο ρόλο που διαδραμάτισαν τα Π.Σ.Ε. ως μορφή Δ.Β.Ε., να αναφερθεί στα θετικά και αρνητικά στοιχεία που προέκυψαν από τη λειτουργία τους, μέσα από την οπτική πλευρά του γράφοντος που διετέλεσε σπουδαστής των Π.Σ.Ε. και να παρουσιαστούν εν συντομία οι απόψεις των πολιτών της Καβάλας σχετικά με τα Π.Σ.Ε. και τη Δ.Β.Ε. 

Β. Τα Π.Σ.Ε. ως εφαρμογή της Διά Βίου Εκπαίδευσης

 Σύμφωνα με τον νόμο 2752/99 (αναμόρφωση του νομικού καθεστώτος των Π.Σ.Ε) σκοπός των Π.Σ.Ε. ήταν κυρίως η εφαρμογή της διά βίου εκπαίδευσης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, η συνεχής εκπαίδευση και η διαρκής επιμόρφωση των κατόχων τίτλου απολυτηρίου Ενιαίου Λυκείου ή άλλου ισότιμου ή αντίστοιχου τίτλου δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης του εσωτερικού ή του εξωτερικού καθώς και η διεύρυνση των εκπαιδευτικών επιλογών.
Τα Π.Σ.Ε παρείχαν τη δυνατότητα πραγματοποίησης είτε μερικών είτε ολοκληρωμένων σπουδών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σε όσους δεν είχαν ή δεν χρησιμοποίησαν τη δυνατότητα αυτή. Επίσης παρείχαν σε αποφοίτους της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης τη δυνατότητα συνεχούς ανανέωσης ,εκσυγχρονισμού και βελτίωσης των απαραίτητων για την επιστημονική και επαγγελματική σταδιοδρομία τους γνώσεων και δεξιοτήτων ως συνέπεια της διαρκούς και ραγδαίας εξέλιξης της επιστήμης και της τεχνολογίας.
Τα Π.Σ.Ε. αποσκοπούσαν επίσης στην ανάπτυξη γνωστικών αντικειμένων συναφών με το σκοπό τους, δηλαδή προσαρμοσμένων στις ιδιαιτερότητες της δια βίου εκπαίδευσης με έμφαση σε νέα γνωστικά αντικείμενα, που προήγαγαν τις διατμηματικές συνεργασίες μεταξύ του ίδιου η περισσότερων ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.
Βλέπουμε λοιπόν και σύμφωνα με το νόμο του 2752 τα  Π.Σ.Ε. δημιουργήθηκαν κυρίως για να καλύψουν αυτό που ονομάζουμε Δια Βίου Εκπαίδευση.

Γ .Προϋποθέσεις και διαδικασία εγγραφής

Σύμφωνα με την Υπουργική Απόφαση 6495/3-11-1997 σε περίπτωση υπερβάλλουσας ζήτησης (μόνο για τα Π.Σ.Ε. Καβάλας για 400 θέσεις υπήρχαν 1100 υποψήφιοι) η συνέλευση του Προγράμματος Σπουδών Επιλογής αποφασίζει την εγγραφή των ενδιαφερομένων με βάση τα ακόλουθα ποσοστά ανά κατηγορίες:

1. Για τους συμμετέχοντες στις Γενικές εξετάσεις σε ποσοστό 45%
2. Για τους φοιτητές σε Πανεπιστήμια η αντίστοιχα αναγνωρισμένα ιδρύματα του εξωτερικού σε ποσοστό 20%.
3. Για τους φοιτητές η σπουδαστές Α.Ε.Ι. ή Τ.Ε.Ι. σε ποσοστό 15%
4. Για τους πτυχιούχους Α.Ε.Ι. η Τ.Ε.Ι. σε ποσοστό 10%.
5. Άλλες κατηγορίες (π.χ. στρατιωτικοί, αστυνομικοί κ.λ.π.) 10%

Η επιλογή για κάθε κατηγορία υποψηφίων γίνονταν με βάση τα αντικειμενικά κριτήρια που προσδιορίζονταν από το εδ.ε΄παρ.6 του άρθρου 2 του Ν.2525/97.
Έτσι λοιπόν για τους κατόχους Απολυτηρίου Ενιαίου Λυκείου η για τους συμμετέχοντες στις Γεν. Εξετάσεις λαμβάνονταν υπόψη η ηλικία ο βαθμός απολυτηρίου ενιαίου λυκείου η άλλου ισότιμου η αντίστοιχου τίτλου Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης του εσωτερικού η του εξωτερικού, ο βαθμός των γενικών εξετάσεων, τα έτη εκτός αγοράς εργασίας, τα έτη επαγγελματικής προϋπηρεσίας και τα έτη μεταλυκειακής εκπαίδευσης.
Έλειπε όπως φαίνεται και από το νόμο η μοριοδότηση σχετικά με τα κριτήρια εισαγωγής στα Π.Σ.Ε.  ειδικότερα σ’ αυτή τη κατηγορία η οποία βέβαια είναι και η μεγαλύτερη. Η μη ύπαρξη μοριοδότησης δημιούργησε ενστάσεις και εντάσεις κατά τη διάρκεια εισαγωγής των σπουδαστών στα Π.Σ.Ε..
Για τους φοιτητές εξωτερικού λαμβάνονταν υπόψη ο βαθμός Απολυτηρίου του Ενιαίου Λυκείου, ο βαθμός των Γενικών εξετάσεων και ο αριθμός μαθημάτων επιτυχούς φοίτησης στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση.
Για τους πτυχιούχους Τ.Ε.Ι. ή Α.Ε.Ι. λαμβάνονταν υπόψη η ηλικία (26 μέχρι 40 ετών),ο βαθμός πτυχίου, τα έτη εκτός αγοράς εργασίας και τα έτη προϋπηρεσίας.
Για τους λοιπούς υποψηφίους που δεν ανήκαν στις παραπάνω κατηγορίες λαμβάνονταν υπόψη η ηλικία (26 μέχρι 40 ετών),ο βαθμός τίτλου απόλυσης από Λύκειο Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης η άλλου ισότιμου η αντίστοιχου τίτλου Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης του εσωτερικού η εξωτερικού, τα έτη εντός αγοράς εργασίας, τα έτη επαγγελματικής προϋπηρεσίας και τα έτη μεταλυκειακής εκπαίδευσης.
Μια άλλη καινοτομία των Π.Σ.Ε. ήταν ότι για πρώτη φορά θα μπορούσαν δυνητικά να επιβληθούν τέλη εγγραφής και φοίτησης στους φοιτητές του Π.Σ.Ε. που είχαν συμπληρώσει το 25^ο έτος της ηλικίας τους., με απόφαση του Υπουργού Εθν. Παιδείας  και Θρησκευμάτων, ύστερα από γνώμη της Συνέλευσης του Π.Σ.Ε. για κάλυψη λειτουργικών τους δαπανών. Από όσο δε γνωρίζουμε στα Π.Σ.Ε. της Βορείου Ελλάδος ίσχυσαν  τα παραπάνω εκτός από το Π.Σ.Ε. Καβάλας που η φοίτηση ήταν δωρεάν για όλους.

Δ. Ποια ήταν η ανταπόκριση των Α.Ε.Ι. και Τ.Ε.Ι. για την ίδρυση Π.Σ.Ε.;

 Η ανταπόκριση των περισσοτέρων Α.Ε.Ι. και Τ.Ε.Ι. ήταν ιδιαίτερα θετική.
Χαρακτηριστικό είναι ότι, για τα 32 Προγράμματα Σπουδών Επιλογής που θα λειτουργούσαν το 1998, υποβλήθηκαν από τα Α.Ε.Ι. και Τ.Ε.Ι. της χώρας μας υπερδιπλάσιες προτάσεις ,πράγμα που αποδείκνυε  ότι ο θεσμός των Προγραμμάτων Σπουδών Επιλογής όχι μόνο κάλυπτε τις προσδοκίες της ακαδημαϊκής κοινότητας αλλά ήταν και μία ώριμη κοινωνική ανάγκη.
Σήμερα και μετά από τις πολλές αντιδράσεις που δημιουργήθηκαν στο Πολυτεχνείο της Κρήτης λειτουργούν σε όλη την επικράτεια τα παρακάτω τμήματα:

1. Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών: «Διαχείριση Ανθρωπίνων Πόρων και Διοίκησης».
2. Πανεπιστήμιο Αιγαίου: «Περιβαλλοντική Χαρτογραφία».
3. Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας: «Ιατρική Βιοχημεία».
4. Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας: «Διαχείριση Αγροτικού Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων»
5. Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας : «Μουσειοπαιδαγωγική Εκπαίδευση».
6. Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων: «Επιστήμες και Πολιτισμός».
7. Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων: «Βιοχημεία».
8. Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων: «Εφαρμοσμένη Αγρο-Οικολογία».
9. Τ.Ε.Ι. Πειραιά : «Βιομηχανική Πληροφορική»
10. Τ.Ε.Ι. Πειραιά : «Ναυτιλιακές Επιχειρήσεις και Μεταφορές»
11. Τ.Ε.Ι. Πειραιά : «Χρηματοοικονομικές Υπηρεσίες_ Επιχειρήσεις στις Ανατολικοευρωπαϊκές χώρες».
12. Τ.Ε.Ι. Θεσσαλονίκης :Τεχνολογία Περιβάλλοντος».
13. Τ.Ε.Ι. Θεσσαλονίκης : «Καινοτομικές Εφαρμογές στην Αγροτική Οικονομία και Βιομηχανία».
14. Τ.Ε.Ι. Καβάλας : «Διοίκηση Παραγωγικών Μονάδων».
15. Τ.Ε.Ι. Κρήτης (Χανιά) : «Τηλεπικοινωνίες και Δίκτυα Η/Υ».
16. Τ.Ε.Ι. Κρήτης (Χανιά) : «Τεχνολογία Ιατρικών Συστημάτων».
17. Τ.Ε.Ι. Κρήτης (Ηράκλειο) : «Ενεργειακή και Περιβαλλοντική Τεχνολογία».
18. Τ.Ε.Ι. Κρήτης (Ηράκλειο) : «Διαχείριση Γεωργικών Οικοσυστημάτων».
19. Τ.Ε.Ι. Καλαμάτας : «Τεχνολογίες Ολοκληρωμένης Γεωργίας».
20. Τ.Ε.Ι. Πάτρας : « Τεχνολογία και Οργάνωση Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων».
21. Τ.Ε.Ι. Κοζάνης: «Διοικητική Τεχνολογία».
22. Τ.Ε.Ι. Κοζάνης: «Βιομηχανική Πληροφορική».

Αν παρατηρήσει κανείς τους τίτλους των προγραμμάτων φαίνεται ότι τα Π.Σ.Ε. αποσκοπούσαν κυρίως σε λήψη πτυχίου πάνω σε εξειδικευμένα αντικείμενα τα οποία αποτελούσαν και αποτελούν απαραίτητο συστατικό της σύγχρονης οικονομίας και κοινωνίας. Άλλωστε αυτό που έλειπε από τη χώρα μας ήταν η εξειδίκευση σε κάποιες ειδικότητες του αύριο, μια επιλογή που κάλυπταν τα  Π.Σ.Ε., προσφέροντας έτσι νέα γνωστικά αντικείμενα και λύσεις πάνω στα νέα δεδομένα της εργασίας.

Ε. Εντάσεις σχετικά με τη λειτουργία των Π.Σ.Ε.

Η λειτουργία των Π.Σ.Ε.  προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων τόσο στους σπουδαστές – φοιτητές των συμβατικών τμημάτων όσο και των πολιτικών κομμάτων της τότε αντιπολίτευσης. Οι διαφωνίες τους εστιαζόταν κυρίως σε τρία σημεία :

1. Στον τρόπο επιλογής των υποψηφίων ο οποίος διέφερε από το ομοιόμορφο σύστημα εισαγωγής στην τριτοβάθμια  εκπαίδευση και επομένως προκαλούσε ανισότητες.
2. Στην  ισότιμη συμμετοχή στα προγράμματα αυτά Πανεπιστημίων και Τ.Ε.Ι..
3. Στο γεγονός ότι τα Π.Σ.Ε. δημιουργήθηκαν με Υπουργική απόφαση και όχι με Προεδρικό Διάταγμα.

Στ. Εμπειρίες που αποκτήθηκαν από τα Π.Σ.Ε.

 Αν κανείς διαβάσει τις ενστάσεις της λειτουργίας των Π.Σ.Ε. θα πρέπει να υποθέσει ότι αυτά  κινήθηκαν μεταξύ νομιμότητας και παρανομίας και ότι το μόνο που κατάφεραν ήταν να δημιουργήσουν εντάσεις στην ελληνική κοινωνία.. Σήμερα οχτώ (8) περίπου χρόνια μετά τη λειτουργία τους μπορούμε να δούμε πιο νηφάλια τη λειτουργία τους, το τι πέτυχαν, πού απέτυχαν

Ας τα δούμε αναλυτικότερα:

1. Από το σύνολο των φοιτητών μόνο το 60% (στοιχεία Γραμματειών  Τμημάτων Π.Σ.Ε. ) αυτών συνέχιζαν προς το πτυχίο, πράγμα που δείχνει ότι ήταν  δύσκολο να παρακολουθήσει κανείς ένα τέτοιο μακροχρόνιο και δύσκολο πρόγραμμα δια βίου εκπαίδευσης.
2. Γεγονός είναι ότι από τις διδακτικές ώρες που προβλέπονταν να γίνουν μέχρι τη λήψη του πτυχίου δεν είχε χαθεί ούτε μία, δείγμα του “σφιχτού” χαρακτήρα των προγραμμάτων, σε αντίθεση με τα συμβατικά προγράμματα, όπου εκεί υπήρχαν αρκετές χαμένες διδακτικές ώρες.
3. Είναι μύθος ότι τα προγράμματα Σπουδών Επιλογής ήταν απολύτως εξειδικευμένα, αν παρατηρήσει κανείς τη δομή των προγραμμάτων, θα δει ότι τουλάχιστον στα δύο πρώτα χρόνια υπάρχουν μαθήματα βάσης ή κορμού τα  οποία αποτελούν το στήριγμα της λήψης εξειδικευμένων γνώσεων.
4. Είναι γεγονός ότι τα Π.Σ.Ε. σαν  καινούργιος θεσμός ήθελε πράγματι βελτιώσεις τουλάχιστον στο εκπαιδευτικό του μέρος. Η εμπειρία ετών εκπαίδευσης θα μπορούσε  να γίνει πολύτιμος σύμβουλος για αλλαγές προς το καλύτερο.
5. Υπάρχει ανάγκη συνέχισης των Π.Σ.Ε., είτε μέσω νέων εγγραφών φοιτητών, είτε μέσω ενός νέου θεσμού των Ι.Δ.Ε. (Ινστιτούτο δια βίου εκπαίδευσης). Άλλωστε ας μην ξεχνάμε ότι το 32,4%  του εργατικού δυναμικού της χώρας μας (Eurostat 1997) έχει τελειώσει τη βασική εκπαίδευση χωρίς καμία περαιτέρω εκπαίδευση – μετεκπαίδευση. Επίσης το 17% είναι απόφοιτοι πανεπιστημιακής εκπαίδευσης οι οποίοι δεν έχουν μετεκπαιδευτεί σε νέες τεχνολογίες.
6.  Ο θεσμός των Π.Σ.Ε. αποκτά  ακόμη μεγαλύτερη αξία όταν ασκείται στην επαρχία όπου οι εργαζόμενοι δεν έχουν την πολυτέλεια και την οικονομική δυνατότητα να ταξιδεύουν καθημερινά στην Αθήνα ή την Θεσσαλονίκη. Ακόμη αν κάποιος θελήσει να σπουδάσει στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο θα πρέπει να πληρώσει υψηλότατα δίδακτρα.

Ζ. Απόψεις των πολιτών της Καβάλας σχετικά με τα Π.Σ.Ε. και τη Δ.Β.Ε.

Για να διαπιστώσουμε τις απόψεις των πολιτών της Καβάλας σχετικά με τη λειτουργία των Π.Σ.Ε. και της Δ.Β.Ε. δημιουργήσαμε ερωτηματολόγιο με 28 ερωτήσεις, με το οποίο απευθυνθήκαμε στους κατοίκους της πόλης της Καβάλας. Το δείγμα (σύνολο 100 ερωτηθέντες) επιλέχθηκε με τη μέθοδο της τυχαίας δειγματοληψίας κατά το χρονικό διάστημα 1-30 Σεπτεμβρίου 2002. Η επεξεργασία των ερωτηματολογίων έγινε στο ΤΕΙ Καβάλας στο στατιστικό πρόγραμμα SPSS 8

Συμπερασματικά :

Το 64% συμφωνεί ότι μια περαιτέρω εκπαίδευση μπορεί να βοηθήσει στο να γίνουμε καλύτεροι ως εργαζόμενοι και ως πνευματικοί άνθρωποι. Το 48% είναι διατιθέμενο να παρακολουθήσει ένα μακροχρόνιο πρόγραμμα εκπαίδευσης, ενώ το 34% είναι υπό σκέψη.
Οι περισσότεροι επίσης συμφωνούν ότι η εκπαίδευση αυτή μπορεί να έχει μορφή σεμιναρίων (59%) ενώ θα δεχόταν τόσο την υποχρεωτική παρακολούθηση μαθημάτων και εργαστηρίων (48%) όσο και την παρακολούθηση μαθημάτων μέσω  Internet.
Στο ερώτημά μας αν πρέπει η Δ.Β.Ε. να οδηγεί σε λήψη πτυχίου Α.Ε.Ι. ή Τ.Ε.Ι. το 74% είπαν ναι , στοιχείο που δικαιολογεί απόλυτα τη σκέψη  ότι η Δ.Β.Ε. θα πρέπει πρωτίστως να γίνεται από ανώτατα ιδρύματα της χώρας και να οδηγεί στη λήψη πτυχίου.
Το 64% δέχεται ότι η Δ.Β.Ε. θα πρέπει να είναι συνδυασμός βασικών γνώσεων και απόλυτης εξειδίκευσης, δεδομένο που επίσης δικαιολογεί τον τριτοβάθμιο χαρακτήρα της Δ.Β.Ε..
Στο ερώτημά μας αν γνωρίζουν ότι λειτουργεί ο θεσμός της Δ.Β.Ε. στην Ελλάδα το 56% απάντησε όχι και ένα ποσοστό 43% απάντησε ναι. Από το 43% που απάντησε ναι μόνο ένα μικρό ποσοστό 29% ήξερε ότι λειτουργεί τμήμα Δ.Β.Ε. στην Καβάλα. Από τους 100 ερωτηθέντες οι 46 γνωρίζανε την ύπαρξη λειτουργίας του Π.Σ.Ε. χωρίς βέβαια να γνωρίζουν ότι «εξυπηρετεί» τη Δ.Β.Ε..
Ένα σημαντικό ερώτημα, από τις απαντήσεις του οποίου προκύπτουν σημαντικά συμπεράσματα είναι : το «πως θα αντιδράσει η ελληνική κοινωνία στη δημιουργία τμημάτων Δ.Β.Ε.». Το 78% απαντά θετικά και είναι πράγματι ένα σημαντικό ποσοστό που οδηγεί στη σκέψη καθιέρωσης της Δ.Β.Ε..
Ο τρόπος εισαγωγής είναι ένα δυσεπίλυτο πρόβλημα . Το 47% μας λέει ότι πρέπει να εισάγονται με κριτήρια εισαγωγής, το 39% προτείνει εισαγωγή όλων των υποψηφίων και ένα 13% προτιμά τις εξετάσεις εισαγωγής.
Στο ερώτημά μας αν ο τρόπος εισαγωγής γίνει χωρίς εξετάσεις θα δημιουργήσει πρόβλημα αντισυνταγματικότητας σε σχέση με τον τρόπο εισαγωγής των συμβατικών τμημάτων, οι γνώμες πραγματικά ισοψηφούν. Ο τρόπος εισαγωγής είναι πρωτίστως ένα νομικό θέμα και η πολιτεία θα πρέπει να το λύσει με νομοθετικό πλαίσιο.
Δεν κρίνεται επίσης σκόπιμη η εισαγωγή διδάκτρων (71%). Οι ερωτηθέντες επίσης προτείνουν τη μικτή χρηματοδότηση των τμημάτων Δ.Β.Ε. (συνδυασμός ευρωπαϊκής και ελληνικής).
Το 92% συμφωνεί ότι η Δ.Β.Ε. θα βοηθήσει στην αναβάθμιση του εργατικού δυναμικού της περιοχής μας, αποτέλεσμα που δικαιολογεί απόλυτα τη δημιουργία τμημάτων στο Τ.Ε.Ι. της πόλης μας.
Το γενικό συμπέρασμα που προκύπτει. από την εργασία  είναι ότι η Δ.Β.Ε. πρέπει να προχωρήσει δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή στον τρόπο εισαγωγής των σπουδαστών. Ας βοηθήσουμε όλοι στη δημιουργία της Δ.Β.Ε. αποφεύγοντας τα λάθη της ίδρυσης των Π.Σ.Ε..

Βιβλιογραφία :

1. Νόμος 2752/99
2. Νόμος 2525/97
3. Υπουργική Απόφαση 6495/3-11-1997
4. Έρευνα : «Δια Bίου Εκπαίδευση και Π.Σ.Ε.», Αρβανιτόπουλος Χρήστος, Βάρσου Αλεξάνδρα, Μεϊμαρίδου Αντωνία, Στεφανίδου Εύχαρις

Σεπτέμβριος 2002